Phân tích nhân vật Phùng trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu
Giới thiệu nhân vật Phùng. Chiếc thuyền ngoài xa được trần thuật từ ngôi thứ nhất, người kể chuyện là Phùng – xuất hiện qua lời xưng "tôi" trong tác phẩm. Đó là câu chuyện mà Phùng đã chứng kiến ở 1 vùng biển cách Hà Nội gần 600 cây số, khi tìm chụp ảnh biển buổi sáng có sương để bổ sung cho tờ lịch tháng 7 trong bộ lịch năm nay. Nguyễn Minh Châu đã trao ngòi bút cho Phùng để nhân vật này tự kể lại những gì mình từng chứng kiến về con người và cuộc sống.
Nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng là người luôn thiết tha săn tìm cái đẹp, biết rung động mạnh mẽ trước vẻ đẹp kì diệu có thực của cuộc đời. Nền văn học thời kỳ hậu chiến hay lấy hình tượng người lính để ca ngợi, Nguyễn Minh Châu xây dựng Phùng là một người lính năm xưa, giờ là phóng viên ảnh, đi "săn" một tấm hình chụp cảnh bình minh trên biển.
Nét nổi bật ở nhân vật này là một tâm hồn nhạy cảm và say mê cái đẹp thơ mộng của cảnh vật. Niềm đam mê đó khiến anh phục kích hàng tuần liền ở bãi biển để "săn lùng" cái đẹp. Và rồi thì anh cũng có một cảnh đắt trời cho: "trước mặt tôi là một bức tranh mực tàu của một danh họa thời cổ. Mũi thuyền in một nét mơ hồ lòe và bầu trời sương mù trắng như sữa có pha đôi chút màu hồng do ánh mặt trời chiếu vào…Toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng đều hài hòa và đẹp, một vẻ đẹp thật đơn và toàn bích. Khiến đứng trước nó tôi trở nên rất bối rối, trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào".
Vừa ngỡ ngàng trước vẻ đẹp kì diệu của cuộc đời, người nghệ sĩ này lại đã kinh ngạc khi nhận thấy bước ra từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ ấy là một người đàn bà xấu xí, lam lũ mệt mỏi, một người đàn ông cục cằn, đánh vợ một cách tàn nhẫn, vũ phu, còn người đàn bà cam chịu nhẫn nhục. Sau phút giây kinh ngạc "đứng há mồm ra mà nhìn", Phùng đã "vứt chiếc máy ảnh xuống đất và chạy nhào tới". Trong giây phút ngỡ ngàng, kinh ngạc, nghệ sĩ Phùng như đã nhận ra, cái đẹp của cuộc sống không phải là hoàn thiện toàn mĩ, và cái đẹp không phải bao giờ cũng là đạo đức. Vẻ đẹp của Phùng còn hiện lên là một người đầy lòng trắc ẩn, lo âu về thân phận con người.
Lần thứ hai chứng kiến, Phùng đã đánh quật gã đàn ông vũ phu bằng cú đánh của người "không cho phép hắn đánh một người đàn bà, cho dù đó là vợ và tự nguyện rúc vào xó bãi xe tăng kín đáo cho hắn đánh…". Phùng nhân danh một người lính – những người đã đổ máu để giành lại sự bình yên cho đồng bào mình chăng hay hành động tấn công gã đàn ông khiến anh ngộ nhận mình là anh hùng? Hay ở anh còn có một động cơ "đạo đức" của người nghệ sĩ – người biết thưởng thức và giữ gìn vẻ đẹp toàn thiện chứ không phải là tàn ác, tha hóa? Lần thứ hai khi chứng kiến cảnh gã đàn ông hành hạ vợ vũ phu, Phùng đã "nện cho hắn một trận ra trò". Sau câu nói của người đàn bà hàng chài "quý tòa đừng bắt con phải bỏ nó", Phùng đã "cảm thấy gian phòng ngủ lồng lộng của Đẩu tự nhiên bị hút hết không khí, trở nên ngột ngạt quá". Phùng đã lắng nghe và nhận ra vẻ đằng sau của người đàn bà lam lũ kia là một câu chuyện thấu hiểu lẽ đời, và luôn lạc quan hi vọng. Bà sống vì chồng con mà sẵn sàng nhẫn nhục, cam chịu và bao dung cho người đàn ông sống bên mình. Cái thiên chức của người đàn bà là hi sinh con và sống cho con – đó là hạt ngọc lấp lánh mà những con người nhạy cảm, giàu lòng trắc ẩn như Phùng phải cố tìm mà hiểu, mà trân trọng. Người đàn bà đó cũng khiến Phùng hiểu được một sự thật khắc nghiệt trong cuộc sống: Trong hạnh phúc luôn tiềm ẩn sự bất hạnh, trong cái đẹp luôn tiềm ẩn cái xấu, cái ác. Cái đẹp không chỉ ở đạo đức, nó là sự phản tỉnh.
Nghệ thuật mà nhân vật Phùng nhận ra là những éo le, nghịch cảnh, là lẽ đời. Trong lòng Phùng trĩu nặng nỗi đau về thân phận con người. Những dự cảm tăm tối như đang bủa vây lấy Phùng khi cái đói cái nghèo vẫn còn đó, người đàn ông đó vẫn đánh đập vợ sau chiếc xe tăng, thằng Phát vẫn mang trong lòng nó tình yêu thương mẹ và sẵn sàng đánh cả bố…
Dù đều có lòng tốt, có thiện chí, có sự ủng hộ của luật pháp nghiêm minh nhưng người lính ấy vẫn không thể giải phóng cho người đàn bà và những đứa trẻ hàng chài khỏi những đau khổ và bất hạnh. Với Nguyễn Minh Châu, để giải phóng con người khỏi tình trạng đói nghèo, túng quẫn và lạc hậu, chỉ có lòng tốt và lẽ phải công minh vẫn còn chưa đủ. Sự bất lực của Phùng trong việc giải phóng cho người đàn bà hàng chài khỏi tình trạng bạo lực gia đình, cùng với việc người đàn bà ấy bị hành hạ một cách vũ phu thường xuyên trên bãi xe tăng hỏng mà quân ngụy đã bỏ khi rút chạy cũng cho thấy cuộc đấu tranh giải phóng con người khỏi đói nghèo túng quẫn còn nhiều trở ngại, gian nan hơn cả cuộc đấu tranh giải phóng đất nước.
Nếu các nhân vật người đàn bà hàng chài, người đàn ông vùng biển và cậu bé Phát là các nhân vật tính cách Phùng lại là những nhân vật tư tưởng. Qua nhân vật Phùng, Nguyễn Minh Châu đã bộc lộ cái tâm và cái tài của một ngòi bút thâm trầm, sâu sắc, đầy bản lĩnh, luôn tiên phong trong công cuộc đỏi mới văn hóa, đồng thời cũng chứng tỏ văn học và cuộc sống luôn luôn gắn bó với nhau.
