Phân tích diễn biến tâm trạng và hành động của nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân ở Hồng Ngài
Đề tài Tây Bắc in đậm trong sự nghiệp sáng tác của Tô Hoài: “Truyện Tây Bắc”, “Miền Tây”, “Họ Giàng ở Phìn Sa”… Truyện “Vợ chồng A Phủ” mang ý nghĩa như một “chiến công” của nhà văn Hà Nội khi theo bộ đội vào giải phóng Tây Bắc. Truyện kể về cuộc đời của Mị và A Phủ ở Hồng Ngài trong nhà thống lí Pá Tra và khi làm chiến sĩ ở khu căn cứ Phiềng Sa. Quá đó, tác giả đã nói lên nỗi thống khổ và sự vùng dậy của người Mèo ở Tây Bắc, một lòng tham gia kháng chiến để giành lấy tự do, tìm lại tình yêu, hạnh phúc.
Nhân vật Mị là một sáng tạo của Tô Hoài. Đêm tình mùa xuân ở Hồng Ngài là tình tiết cảm động nhất, hấp dẫn nhất của truyện thể hiện khát vọng sống, khát khao tình yêu của cô dâu gạt nợ.
Mị mồ côi mẹ, ở với cha già. Mị xinh đẹp, tuổi xuân phơi phới, vì món nợi truyền kiếp, Mị trở thành con dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra. Tuổi xuân của Mị bị A Sử, thằng con trai thống lí giày xéo. Mị sống khổ như trâu ngựa, Mị toan ăn lá ngón tự tử, nhưng thương cha già, mị không đành lòng chết.Sống trong đau khổ, mị gần như vô hồn, vô cảm “càng không nói, lùi lũi như con rùa nuôi xó cửa”.
Xuân qua rồi xuân trở lại. Đêm tình mùa xuân ở Hồng Ngài lại đến. Cả một không gian tưng bừng. Lúa ngô ở các nương đã thu hoạch xong, gió và rét rất dữ dội. Cảnh sắc ở các làng Mèo ngày càng đẹp. Màu “vàng ửng” của cỏ gianh, màu trắng, màu đỏ au thậm, màu tím mát của hoa thuốc phiện vừa nở. Màu sắc sặc sở của những chiếc váy hoa sặc sỡ phơi trên những mỏm đá xòe như những con bướm. Tiếng “cười ầm” của bọn trẻ con chơi quay, tiếng sáo rủ bạn tình đi chơi, tiếng chó sủa xa xa… Trước cảnh tượng tưng bừng ấy, cứ tưởng riêng mình Mị “nào biết có xuân là gì”. Nhưng thật bất ngờ, những đêm tình mủa xuân ở Hồng Ngài lại hồi sinh sức sống trong Mị. Tâm trạng và hành động của Mị đã được Tô Hoài thể hiện một cách hết sức tinh tế và xúc động.
Trong lúc trai gái và trẻ con tụ tập đánh pao, đánh quay, thổi sáo và thổi khèn, nhày dây trên sân thì Mị “tha thiết bồi hồi” khi nghe tiếng sáo từ đầu núi vọng lại. Mị “nhẩm thầm” bài hát của người đang thổi sáo:
“…Ta không có con trai con gái – Ta đi tìm người yêu…” Sau bao màu xuân câm lặng, có lẽ đây là lần đầu người con dâu gạt nợ khẽ hát thầm.
Tiếng sáo đã gợi thương nhớ và thức tỉnh. Mị lén lấy hũ rượu “uống ực từng bát” uống để nuốt hận hay quên đi những đau khổ? Say rượu “lim mặt” tâm trạng Mị bắt đầu có những diễn biến mạnh mẽ, Mị hồi tưởng “sống về ngày trước”. Tiếng sao gọi bạn tình “văng vằng” trong tai Mị. Bao kỉ niệm đẹp thời con gái sống dậy trong lòng Mị. Mị thổi sao giỏi.. Có biết bao nhiêu chàng trai say mê “ngày đêm thổi sáo đi theo Mị”. Mị hồi tưởng lại những mùa xuân thời còn con gái tức là Mị đã được thức tỉnh. Khát vọng sống như ngọn lửa đã bừng sáng trong tâm hồn Mị.
Mị “từ từ bước vào buồng” với tâm trạng “thấy phơi phới trở lại trong lòng đột nhiên vui như những đêm Tết ngày trước”. Mị được thức tỉnh, tự ý thức là mình “trẻ lắm”, “vẫn còn trẻ”. Mị khao khát, Mị “muốn đi chơi”.
Khát vọng sống như ngọn lửa đang bừng cháy sau bao nhiêu phẫn uất. Phẫn uất và đau khổ cho thân phận và số phận đầy trớ trêu, bi kịch của Mị. Bao nhiêu người có chồng vẫn đi chơi ngày Tết, Mị và A Sử “không có lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau!”. Không thể cam chịu mãi kiếp con dâu gạt nợ. Mị muốn ăn lá ngón cho chết ngay! Uất ức, nước mắt Mị ứa ra, khi tiếng sao gọi bạn yêu “vẫn lơ lửng bay ngoài đường”. Tâm hồn Mị diễn biến phức tạp trong quá trình thức tỉnh, nổi loạn. Mị đang sống trong nghịch lí giữa thân phận con dâu gạt nợ và niềm phơi phới muốn đi chơi Tết. Liệu Mị còn dám phá tung và cắt đứt sợi dây oan nghiệt đang thắt chặt, thít lấy số phận Mị? Hay để mình đi theo những tiếng gọi của cuộc chơi với tiếng sáo gọi bạn yêu?
Mị vào buồng lần này không phải để nhìn “cái lỗ vuông” hay để nghĩ đến cái chết, mà Mị hành động mạnh mẽ, ngang nhiên trước mặt A Sử khi hắn bất ngờ xuất hiện trong buồng. A Sử thay áo mới để chuẩn bị đi chơi, khoác thêm hai vòng bạc… để rình bắt gái xinh về làm vợ, Mị cũng chuẩn bị đi chơi như thách thức. Mị đã hành động. Xắn thêm mỡ bỏ vào đĩa đèn cho sáng, “quấn lại tóc”, với tay lấy cái váy hoa, lấy thêm cái áo. A Sử nhìn Mị, hỏi Mị, Mị cũng không nói. Hàng loạt hành động “nổi loạn” của Mị diễn ra liên tiếp khi tiếng sáo đang “rập rờn” trong đầu Mị. Tiếng sáo gọi bạn tình như đem đến cho Mị một nguồn sức mạnh mới, khơi gợi lòng khát khao yêu đương và hạnh phúc. Khi Mị với tay lấy cái váy hoa, Mị thực sự đã thức tỉnh, trở lại với sức sống thời con gái với bao ước mơ đẹp.
Sự phản kháng của Mị phải trả giá nặng nề. Chỉ sau một câu hỏi: “Mày muốn đi chơi à?” Thằng A Sử độc ác đã trói Mị vào cột nhà bằng sợi dây đay. Hai tay Mị bị trói bằng dây thắt lưng, tóc Mị bị quấn lên cột, Mị “không cúi, không nghiêng đầu được nữa”. Thể hiện diễn biến tâm trạng của Mị trong hoàn cảnh bị trói trong đêm tình mùa xuân, ngòi bút Tô Hoài đã hoàn toàn “nhập vào nhân vật”. Trong bóng tối, Mị đứng im lặng. Hơi rượu còn “nồng nàn” như nâng đỡ tâm hồn Mị.Quên đi những đau khổ thực tại, Mị vẫn nghe tiếng sao “đưa Mị theo những cuộc chơi, những đám chơi”. Mị “vùng bước đi”, lòng bồi hồi theo những tiếng sáo: “Em không yêu quả pao rơi rồi – Em yêu người nào, em bắt pao nào…” Nhưng rồi Mị lại trở lại thực tại đau đớn, khổ nhục: “Tay chân đau không cử động được”. Mị “thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa” khi nghe tiếng ngựa “gãi chân”, nhai cỏ, tiếng chó sủa xa xa… Mị nghĩ đến cảnh tình tự của bao cặp tình nhân giờ này “dỡ vách ra rừng chơi”. Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi trong trạng thái lúc mê lúc tỉnh. Dây trói thít lại, đau nhức. “Hơi rượu tỏa nồng nàn tha thiết nhớ”.
Bị trói đứng suốt đêm, Mị “bàng hoàng tỉnh” lúc trời gàn sáng. Chỉ nghe tiếng lửa réo – không một tiếng động – Mị nghĩ đến các vợ chú, những người đàn bà “khốn khổ sa vào nhà quan”; thương người đàn bà nọ bị chồng trói cho đến chết trong nhà thống lí. Mị vừa thương mình, vừa thương người, vừa thương cho những thân phận đàn bà ở Hồng Ngài “một đời con người chỉ biết đi theo đuôi ngựa của chồng”. Mị sợ hãi “cựa quậy” xem mình còn sống hay đã chết. Dây trói siết chặt “đau dứt từng mảnh thịt”.
Nhờ một sự tình cờ mà Mị thoát chết trong đêm hãi hùng đó. Đoạn văn đêm tình mùa xuân có ba cảnh. Cảnh Mị ngồi nhẩm theo tiếng sáo và uống ực từng bát rượu. Cảnh Mị chuẩn bị váy áo đi chơi và cảnh Mị bị A Sử trói đứng suốt đêm trong buồng. Cảnh nào cũng sinh động, điểm hình cho bi kịch của Mị, của người con dâu gạt nợ. Đoạn văn đêm tình mùa xuân thể hiện ngòi bút kể chuyện cảm động, phân tích diễn biến tâm lý nhân vật một cách tính tế, sâu sắc. Tiếng sao gọi bạn tình được nhắc lại 13 lần đầy ám ảnh, nhưu thức tỉnh, như lay gọi về niềm khát khao được yêu, được hạnh phúc của người con dâu gạt nợ.
Sự “nổi loạn” của Mị cho thấy sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị mà máu và sự dã man không thể vùi dập được! Đêm tình mùa xuân thấm đẫm những đau khổ nhưng tràn đầy nhân văn. Nó đã góp phần tô đậm tính cách nhân vật Mị, Nó đã thể hiện một cahcs xúc động giá trị hiện thực và tinh thần nhân đạo cảu truyện “Vợ chồng A Phủ”.
